Kapliczne wieści - Skaje

    Przydrożne, małe architektury są pomnikami kultury sakralnej, świadkami historycznych dziejów i znakami rozpoznawczymi regionalnej pobożności. Symbole wiary wznoszono w miejscach ważnych dla ludności: przy rozstajnych drogach, gdzie żegnano odchodzących do wojska lub wieczności, na końcach zabudowań i granicach wsi. Upamiętniają one miejsca walk, a także ważnych aktów jak uwłaszczanie chłopów, itp. W okresach rozbiorów Polski stawianie obiektów sakralnych było zabronione. Jednak represjonowany naród, zdecydowanie łamiąc zakazy, wznosił pomniki kultu. Mimo rusyfikacji czy germanizacji, stosowano na nich napisy polskie, techniką ciosania, rycia, malowania itp. Cytowano słowa Jezusa, Ojców, mędrców, wierszowanych modlitw, władców lub życzeń fundatorów.

    Warto utrwalać to, czego pozbawia nas umykający czas, zanikająca pamięć, aby mieć świadomość, że nie zacieramy śladów własnej obecności. Świadczą o tym kontemplacyjne doznania w emocjonalnych motywach literackich, poezji i prozy oraz trwałych zapisach fotograficznych.

    Podmiejska wieś Skaje, o której pierwsze wzmianki czytamy z 1436 r., za panowania króla Władysława III Warneńczyka, ma dziś zabudowę zwartą w typie ulicówki, liczy 196 mieszkańców i 47 gospodarstw. Leży po stronie północno-zachodniej Szczuczyna. Na terenie ogólno-wiejskim, przed skrętem na wschód, most i drugą część wsi, zwanej „Skaje-Zawoda” za rzeką Wissa, stoi okazała figura Matki Boskiej. Od jej strony zachodniej wznosi się góra skajska (kozacka). Figurę postawiono w roku 1912 w miejscu drewnianego krzyża, jako dar wdzięczności za dokonaną komasację gruntów. Były to ostatnie lata zaboru rosyjskiego i panowania cara Rosji Aleksandra II. W tym czasie w pobliskim Szczuczynie już od 1888 roku stacjonował 4 pułk Kozaków Dońskich. Ich budynki, stajnie dla koni i place ćwiczeń graniczyły niemal ze Skajami. Kapelmistrzem orkiestry 4 pułku KD był Polak, Władysław Kuliński (ul. Kilińskiego 34).

    Niełatwych forteli musiał użyć Adam Chmielewski (1859-1934), ojciec Piotra Chmielewskiego(1880-1963), aby zrealizować swój plan fundacji figury. Jako mieszczanin, właściciel karczmy, oddany wartościom religijnym, przyjaciel księży i sędziów, wykorzystał ich wsparcie i wiedzę swojego syna Józefa, adwokata z Zambrowa, do osiągnięcia wzniosłego celu. Wszelkie działania były zakonspirowane, a wzmożona czujność o wiele większa niż u zaborcy. Mimo zakazów, Adam Chmielewski zamówił i opłacił za figurę z góry, w marcu 1912 roku, u rzeźbiarza w warsztacie kamieniarskim w Warszawie. Po jej zamaskowanym transporcie do Skaj, została w nocy z 14 na 15 czerwca, w pośpiechu i strachu, usytuowana na cokole o podstawie kwadratowej, wspartym u podstawy na płaskich dużych kamieniach. Cokół pod figurę, na którym brak jest inskrypcji fundacyjnej, wykonał cztery dni wcześniej Wacław Narudzki (herbu Sokół), mieszkaniec Skaj, późniejszy student Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie i nauczyciel Zespołu Szkół Plastycznych w Gdyni (1948-67).W roku 1913 wokół obiektu wyodrębniono kwadrat gruntu o bokach 9 x 9 m i postawiono pierwszy drewniany płot. Wewnątrz posadzono aż 12 długowiecznych lip, które uważane były za drzewa opiekuńcze, święte i nazywane "drzewami Sądu Ostatecznego". Cztery z nich zostały zniszczone podczas działań I wojny światowej (1914-1918). Zastąpiono je klonami w roku 1916. Trzy kolejne uschłe, lipy zastąpiono jesionami, a posadzono je 11 listopada 1918 roku, dla upamiętnienia dnia odzyskania niepodległości przez Rzeczypospolitą Polską.

    Wprost romantyczny pejzaż z figurką jest doskonale wpisany w rzeźbę terenu. Małe, wiejskie Sanktuarium Maryjne, stanowi kolejną dumę mieszkańców Skaj, po wcześniejszej przeróbce rosnącego drzewa w krzyż. Działo się to nocą z 7 na 8 maja 1855 roku przy współudziale fundatorów S.R. Pawluków.

    Często, twórcami religijnych obiektów, bywali anonimowi artyści amatorzy, a ich produkt przedstawiał naiwny realizm sztuki ludowej. Figura w Skajach, jako dzieło warszawskiego rzeźbiarza, przedstawia realne odzwierciedlenie postaci MB. Figura i cokół zamyka się w jednolitej tendencji artystycznej, a otoczenie uzupełnia miłą konfigurację. Przechodnia zachwyca piękno złotego podziału: układ dłoni, ciała i głowy, przekazanie gestów, ustawienie postaci etc. Estetyczną proporcjonalność postaci MB wzbogaca właściwy układ draperii sukni. W delikatności twarzy, zawarty jest element subtelności, pokory, zadumy i zawierzenia, co sprawia autentyczną radość obcowania w klimacie piękna i Bóstwa jednocześnie.

    Od 1919 roku uroczystości majowe i okolicznościowe, dziękczynne msze św. były odprawiane u stóp Niepokalanej. Czytano na nich litanię Loretańską, śpiewano pieśni maryjne i inne modlitwy, związane z tym miesiącem. Miejsce to było punktem zebrań wiejskich i pożegnalnych uniesień w okresach trwogi.

    W 1941 roku wzdłuż ulicy we wsi Skaje, aż do figury, Niemcy ustawili w szeregach wybraną młodzież ze wsi i okolic, do przymusowego zesłania ich na okopy i prace w niemieckich gospodarstwach rolnych, na byłych terenach Prus Wschodnich. Ludzie eskortowani przez Niemców pod bronią i z psami w kierunku Balceru, Skarżyna, padali na kolana przed figurą M.B., prosząc Ją o szczęśliwy powrót.

    Po roku 1945, przez wiele lat modlono się pod figurą. Później, majowy zwyczaj przeniesiono do mieszkań, użyczanych na ten cel. Obecnie, mieszkańcy modlą się w miejscowej świetlicy (zbudowana w1984r.).

Tekst i foto: Stanisław Orłowski

powrót